معضلی به نام تنبلی اجتماعی

اشاره اسلام به کار و تلاش ارزش بسیار والایی داده است، به گونه ای که کار کردن را از بزرگ ترین عبادت ها و وسیله ای برای تقرب به پروردگار شمرده است. قرآن کریم کارکردن را با ارزش می داند و می فرماید: «نیست برای انسان، مگر بازتاب عمل و واکنش کارش » (نجم:40) از سوی دیگر بی کاری و تن آسایی صفاتی هستند که در ادبیات دینی، با نفرت و نکوهش از آنها یاد شده است. در اسلام کار به عنوان یک دستور دینی واجب است. در روایتی از پیامبر اعظم(ص) آمده است: «تلاش در جهت کسب روزی حلال، بر هر زن و مرد مسلمان واجب است»
 
تنبلی اجتماعی
در بین مسائل اجتماعی و مشخصه‌هایی که کم و بیش، از آنها با عنوان آسیب‌های فرهنگی و یا اجتماعی یاد میشود، خصوصیتی اخلاقی را مشاهده می‌کنیم که به اعتقاد برخی از صاحب‌نظران، بسیاری از ویژگی‌های نامطلوب ما بر روی آن سوار شده است و در فرهنگ و خصلت جمعی ما ریشه دارد. این خصوصیت اخلاقی، تنبلی اجتماعی است که بسیاری از عادات فرهنگی و صفات اجتماعی ما از آن مایه می‌گیرند و تغذیه می‌کنند. آنچه روشن است «تنبلی اجتماعی» یکی از مهمترین ویژگی‌های رفتاری ناپسند ایرانیان است. این مساله بویژه در عدم تمایل به درس خواندن در مدارس و دانشگاه‌ها، و در کار اداری کارمندان، و در میزان بالای تماشای تلویزیون در ایران به جای کتابخوانی، در تمایل زیاد به استخدام در دستگاه دولتی و عدم تمایل برای کسب تخصص و مهارت و کارآفرینی، در وجود تعطیلی های فراوان سالانه، در پدیده‌ای به نام بین التعطیلین، و در موارد فراوان دیگر موجود است. همین شیوع و گستردگی آسیب‌های اجتماعی «تنبلی اجتماعی» نشان از اهمیت ریشه یابی و تبیین دقیق این خصلت فرهنگی ایرانیان است. 
 

تنبلی و انواع آن درجامعه  تنبلی تمدید یا اطاله وضعیت فعلی و عدم تمایل به تغییر رفتار یا وضعیت که نوعی رخوت و رکود است. تنبلی دو حالت دارد: تنبلی فردی و تنبلی اجتماعی. تنبلی فردی حالتی است که فرد میان دو انتخاب مخیر می‎شود، یکی لذت آنی و دیگری نفعی شخصی در آینده که برای کسب آن نفع، باید از این لذت گذشت. انتخاب کردن و نیز علم به زیان‎آور بودن انتخاب لذت فعلی و سودمند بودن نفع آینده، ابعاد مهم تنبلی هستند. انتخاب در این‎جا به معنای آن است که یک کنشگر عاقل، به‎صورت نسبی از مزایا و معایب هر دو گزینه آگاه است، یعنی می‎داند که الان چه می‎کند و می‎داند که انتخاب لذت آنی در زمان حال، چه زیانی برای فرد در آینده دارد، و با علم به این دو گزینه، «انتخاب» می‎کند.
 
نوع دیگر تنبلی، تنبلی اجتماعی است. تنبلی اجتماعی گاه محصول تنبلی افراد جامعه و برآیند تنبلی آن‎ها است. یعنی وقتی جمع کثیری از افراد، بی‎عمل و لذت‎طلب هستند، در سطح جامعه نیز این فرآیند مشاهده می‎شود. این نوع از تنبلی‏، پیامدهای متعدد دارد. پایین بودن سطح بهره‎وری اداری، عدم اقبال به‎کار طولانی‎مدت و سخت و بین التعطیلین، از این نمونه است. اما بعد دیگر تنبلی اجتماعی، حالتی است که افراد سطح فردی رفتاری نسبتا مطلوب دارند، اما این رفتار در سطح جمعی به نتیجه مطلوب منتج نمی‎شود که دلیل آن‎هم ناهماهنگی در سطح نهادهای اجتماعی است.
 
نگاهی به عوامل ایجاد تنبلی اجتماعی
 برخی از کارشناسان معتقدند بسیاری از رفتارهای نامناسب اجتماعی ما بر جریان تنبلی اجتماعی حرکت می کند . یکی از حوزه های جدی این رفتار، حوزه روابط کار است. موضوع کار به عنوان منبع امرار معاش و کسب درآمد و رفاه از یک سو و از طرف دیگر پرورش روحیه خودباوری، امید به آینده و اعتماد به نفس از طرف دیگر، یکی از مهم ترین نیازمندی انسان را تشکیل می دهد. با این حال این غذای روح و تعالی بخش وجدان انسانی، برخی مواقع به سوهان روحی بدل می شود که عامل را از عمل بیزار می کند. این بیزاری و بی میلی نسبت به کار و تصوراتی که در اطراف آن پدیدار می شود، موجب تنبلی اجتماعی در حیطه روابط کار است. اما علت این گریز از کار چیست؟
 
بدون شک نیاز ها و توقعات درونی انسان بر محیط اطراف او تأثیر گذارند. کنش‌های درونی، انسان را به سوی خواسته هایش هدایت می‌کند. کار یکی از عرصه‌های بروز این کنش های درونی است. افراد موفق کسانی هستند که کار و شغل خود را از روی رغبت بر می گزینند و این اصل در کنار ویژگی مهم تلاش و پشتکار، که ریشه ای انکار ناشدنی در علاقه دارد، می‌تواند دروازه های موفقیت را به روی فرد باز کند.کسب ثروت بدون تلاش و کوشش رویایی است که در برخی جوامع به دلایل متنوع گسترش یافته است. این دلایل بیشتر حول چند محور گردش می کنند. منابع ملی، غارت دیگران و طرح های استعماری و نهایتاً بیماری های اقتصادی از جمله مهمترین دلایل به وجود آمدن. تنبلی اجتماعی هستند.
 
گاهی شخص به کار مورد نظر خود دست پیدا می‌کند اما عوامل بیرونی منجر به بروز افسردگی و دلزدگی شخص نسبت به کار وتنبلی در آن می شوند. تصورش را بکنید که با شور و شوق، هر روز به سر کاری می‌روید که به آن علاقه دارید و امیدوارید آینده جذابی را برای‌تان رقم زند ، اما بعد از گذشت مدتی شاهد درجا زدن خودتان هستید، مدیر به ابتکار و خلاقیت و تلاش شما بهایی نمی دهد و شما در برابر بوروکراسی خشک و نامتعارف اطراف‌تان، اندک اندک به حاشیه رانده می‌شوید و یکنواختی به سراغ شما می‌آید، امری که دروازه دلزدگی و عدم رغبت به شغل و تنبلی است.
 
 یکی دیگر از این عوامل بیرونی که در منظر برخی کارشناسان حتی باعث بروز ضعف‌ها و بیماری هاری روانی نظیر افسردگی در میان طیف شاغلین محسوب می شود، تحمل یک فرودست به عنوان فرادست در محیط کار است . این امر به وضوح حتی در همان ابتدای کار برای شما نوعی سرخوردگی ایجاد خواهد کرد که در نهایت به شدت از راندمان کاری شما خواهد کاست و تنبلی شما در پرداختن به شغل مورد نظر را رقم خواهد زد. برخی آفت تکرار را از عوامل بروز تنبلی در کار می دانند. به این معنی که فرد شاغل مدت های متمادی در محیطی مشغول به کار باشد تکرار وظایف او را مبدل به ماشینی خواهد کرد که تنها به صورت روتین اقدام به اجرای دستورالعمل های خاصی می کند
 
راه چاره در چیست؟
 تنبلی اجتماعی نه تنها یک نارسایی بسیار مهم اجتماعی است بلکه یک معضل مدیریتی نیز در ایران قلمداد می شود که سال های طولانی ست کارشناسان و متخصصان و استادان مدیریت نتوانسته اند برای آن راه حلی پیدا کنند. با این وجود بیش از همه اصلاح مدیریت به عنوان ابزاری مناسب برای ارتقاء کیفیت کار در جامعه به چشم می آید. مدیریت مناسب قادر است توانایی های کارمند و کارگر را تشخیص دهد و همچون یک مربی فوتبال او را در پستی به کار گیرد که بیشترین کمک را به هم تیمی هایش برساند. مدیریت مطلوب قادر است افراد کاردان ولایق را به عنوان مسئول کسانی که از مهارت کمتری برخوردارند قرار دهد، چنین شرایطی اطاعت از مافوق را برای شاغل ممکن تر و قابل تحمل تر خواهد کرد. این مدیریت صحیح است که می تواند تشویق و تنبیه را در موارد لازم به کار گیرد و با ارتقاء و یا پاداش کارمند و کارگر را نسبت به نوع ر فتار مناسب دلگرم و از خطرات ناشی از کاهلی بیم دهد. این مدیریت مناسب در سطح کلان با تصویب و البته اجرای قوانین مناسب می تواند شاخص های دستمزد را به واقعی بودن نزدیک کند و با کنترل زیاده خواهی های اقتصادی برخی که به نوعی عامل ایجاد بیماری در اقتصاد و روان جامعه هستند، مسیر حرکت برای کسب ثروت را در منظر جامعه، تلاش و کوشش صادقانه در کار و شغل مناسب ترسیم کند.
 
سخن پایانی
در ادبیات اسلامی، بخشی از عزت نفس، در گرو کار و تلاش و پرهیز از تنبلی است. کار کردن، موجب می شود انسان به کمک دیگران امید نبندد و دست تکدی و نیاز به سوی این و آن دراز نکند. انسان باید بکوشد با کار و حرفه ای مخارج زندگی خود و خانواده اش را تأمین کند و اسیر محبت و منت دیگران نشود. شایدبه همین سبب است که امام علی(ع)در وصیتی به فرزندش امام حسن(ع)فرموده است: اگر می خواهی آزاد باشی و حریت داشته باشی، مانند بندگان و غلامان زحمت بکش و کار کن. امید و آرزوی خود را از مال جمیع انسان ها قطع کن، هرگز چشم طمع به مال و ثروت و اندوخته دیگران نداشته باش


منابع:  

۱-مهدی  خراسانی 

۲-http://www.ksabz.net/